ΚΑΡΚΙΝΟΣ
του Περικλή Σφυρίδη
Εκδόσεις «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», 2018, σελίδες 169
Ο Περικλής Σφυρίδης είναι γιατρός και λογοτέχνης της Θεσσαλονίκης. Στα κείμενά του τα όρια της αυτοβιογραφίας και της μυθοπλασίας είναι πάντα εντέχνως συγκεχυμένα. Μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, έτσι η γραφή του γίνεται καθαρά ρεαλιστική και η αίσθηση που προσλαμβάνει ο αναγνώστης είναι ότι πρόκειται για εξομολόγηση προσωπικών εμπειριών. Στο τελευταίο βιβλίο του «Καρκίνος» κάνει εκτεταμένη αναφορά σε οικεία και σε φιλικά πρόσωπα που νόσησαν από καρκίνο και βρέθηκαν κοντά του στη πορεία της ζωής και της καριέρας του, αλλά συγχρόνως, η περίπτωσή τους του προκάλεσε ιδιαίτερη συγκίνηση.
Σε όλο το βιβλίο δικαιολογεί την απορία που εκφράζει ήδη από την πρώτη αράδα: «Υπάρχουν εμπειρίες που δεν χωρούν σε λέξεις. Μου ζητάς να μιλήσω για τον καρκίνο. Με ποια μου ιδιότητα; Του γιατρού ή εκείνη του συγγραφέα;» Και βέβαια περιγράφει ιδιαίτερες περιπτώσεις καρκινοπαθών ως ρεαλιστής πεζογράφος, αλλά η ιδιότητα του γιατρού δεν μπορεί να κρυφτεί με τις ιδιαίτερες αναφορές του σε συμβάντα, συμπτώματα, ιατρικές πληροφορίες, φάρμακα, κλπ. Θα έλεγα, ότι το ιατρικό στοιχείο της γραφής είναι το πρόσχημα για να πλέξει επάνω του τις σκέψεις, τις αναλύσεις, τις περιγραφές των χαρακτήρων, τα συμπλέγματα των σχέσεων, τις συγκρούσεις των προσώπων, τις στιγμές των καταρρεύσεων, τις αγωνίες, τις ενοχές, τα ψυχολογικά ρήγματα των καρκινοπαθών και των ανθρώπων του περιβάλλοντός των.
Ο Σφυρίδης ακονίζει καλά τη μνήμη του και την παρατηρητικότητά του, όταν καταγράφει λεπτομέρειες σκηνικών συνάντησής του με καρκινοπαθείς. Άλλοτε κεραυνοβολημένος, όπως με τον θάνατο από οξεία λευχαιμία της πανέμορφης φοιτήτριας, άλλοτε ειρωνικός, όταν αναφέρεται σε κάποιους συναδέλφους του γιατρούς που εκμεταλλεύονται την απελπισία των πασχόντων και τους απομυζούν οικονομικά, άλλοτε κυνικός, ιδίως με τους Ογκολόγους, άλλοτε ποιητικός, όπως τη στιγμή που διακρίνει «ένα πετάρισμα θανάτου στο βλέμμα» της πλούσιας φαλακρής (από τις χημειοθεραπείες) ασθενούς που δήθεν ήθελε να δείξει στη παρέα ότι δεν φοβάται τον θάνατο, άλλοτε τρυφερός με τα παθήματα και τις ψευδαισθήσεις των απελπισμένων καρκινοπαθών ασθενών, άλλοτε διδακτικός, όπως στη περίπτωση του μποέμ, υπερφίαλου και είρωνα κουμπάρου του που καταρρέει όταν μαθαίνει τη δύσκολη και ανίατη νόσο του.
Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στον καρκίνο του πατέρα του και της γυναίκας του, προφανώς γιατί με αυτά τα δύο αγαπημένα πρόσωπα βίωσε πιο έντονα τη πορεία της νόσου και όλα τα συνακόλουθα. Μέσα από σαφώς προσωπικές εμπειρίες ο συγγραφέας περιφέρει τον αναγνώστη σε εσωτερικά και εξωτερικά τοπία, σε οδυνηρές μνήμες, σε ψυχολογικά αδιέξοδα, σε επώδυνες παραδοχές, σε ψηλάφηση κρυμμένων πληγών προσωπικών και οικογενειακών. Στη περίπτωση του πατέρα κάνει σαφή διαχωρισμό του καρκίνου του γονιού από τον «καρκίνο των αισθημάτων». Συνειρμικά, με τον καρκίνο και με τον θάνατο του πατέρα αναδύονται όλες οι σκηνές της μεταξύ τους σύγκρουσης, ο εφηβικός έρωτας του συγγραφέα που έγινε η αιτία της «πατροκτονίας», οι ενοχές, αλλά και η τρυφερότητα και η ευγνωμοσύνη. Συγκινεί η παραδοχή, ότι η μνημική στάση απέναντι στον πατέρα του αλλάζει και ωριμάζει με το πέρασμα του χρόνου και ότι όλες οι μετέπειτα σκέψεις που κάνει για αυτόν επιστρέφουν ουσιαστικά στον ίδιο και αφορούν πια τον ίδιο, όντας κι αυτός πλέον πατέρας και ηλικιωμένος.
Η πιο συγκλονιστική καταγραφή είναι αυτή της λατρευτής γυναίκας του από τότε που διαγνώστηκε με προχωρημένο καρκίνο ωοθηκών, ενώ συγχρόνως εκδήλωνε και συμπτώματα άνοιας. Οι δύο νόσοι προχωρούσαν ταυτόχρονα με αποτέλεσμα τη προοδευτική βιολογική και πνευματική αποδόμηση της γυναίκας. Με μια λογοτεχνικά αριστουργηματική εναλλαγή περιγραφής των σωματικών και ψυχικών διαταραχών στον ίδιο άνθρωπο ο Σφυρίδης ζωγραφίζει ουσιαστικά όλη τη τραγικότητα του ανθρώπου στη πορεία του προς τον θάνατο. Αναπόσπαστα δεμένες είναι οι καταθέσεις της δικής του πορείας στη ζωή, οι σκηνές του παρελθόντος που δένονται με το παρόν, οι ενδοοικογενειακές εκρήξεις –ιδίως με τον ένα γιό, οι απογοητεύσεις, οι απελπισίες, οι φωτεινές στιγμές με φίλους με τους οποίους εκδράμει στην αγαπημένη του Σκύρο για να ξεχνάει τον καρκίνο της γυναίκας του, οι φωτογραφίες του άλμπουμ που συγκινούν τη ψυχή του, οι απορίες, τα αναπάντητα ερωτήματα που παραπέμπουν σε αναπάντητα πανανθρώπινα ερωτήματα της ζωής και του θανάτου.
Το βιβλίο είναι όλο πλήρες ζωντανών διηγήσεων. Κι όμως, η σκιά του τραγικού είναι καλά κρυμμένη μέσα σε όλες τις αράδες. Οι πάμπολλες εμπειρίες και η ώριμη πια ηλικία διαμορφώνουν τις συνθήκες παραδοχής μιας σκληρής πραγματικότητας που εντέλει όλοι οι άνθρωποι θα νοιώσουμε: «…πλησιάζοντας πια τη τρίτη ηλικία άλλαξε, όχι μόνον ο τρόπος της σκέψης μου αλλά και η σκοπιά από την οποία αντιμετώπιζα πλέον τη ζωή και τον θάνατο. Κι όχι μόνο των άλλων αλλά ενδόμυχα και τον δικό μου, αφού από ένα αίσθημα νεφελώδους προοπτικής όσο ακόμα ήμουν ή αισθανόμουν νέος, γινόταν «ανεπαισθήτως» μια χειροπιαστή επικείμενη πραγματικότητα…»
Η λογοτεχνική δεινότητα και ο φαινομενικά επίπεδος ρεαλισμός του Σφυρίδη κρύβουν έναν υπόγειο χείμαρρο πνευματικής ενάργειας, τρυφερότητας προς τη ζωή και σεβασμού προς τον άνθρωπο, που κάθε αναγνώστης μπορεί άκοπα να διαπιστώσει διαβάζοντας το βιβλίο.
