Ο καρκίνος του στομάχου είναι κακοήθης νόσος που προσβάλλει συνήθως άτομα άνω των 55 ετών και είναι περίπου δύο φορές πιο συχνός στους άντρες από ότι στις γυναίκες. Το 90% αυτών είναι αδενοκαρκινώματα και προέρχονται από τα κύτταρα του βλεννογόνου του στομάχου.
Από επιδημιολογικής άποψης ο καρκίνος του στομάχου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στις αρχές του 20ου αιώνα αποτελούσε τον πρώτο σε συχνότητα εμφάνισης καρκίνο στον άνθρωπο, με μεγάλη διαφορά από τους υπόλοιπους. Όμως, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο άρχισε μία σταδιακή μείωση της συχνότητας εμφάνισής του, με αποτέλεσμα η επίπτωση σήμερα να προσεγγίζει τους 10/100.000 κατοίκους ετησίως και τον καρκίνο του στομάχου να κατέχει τη 3η θέση σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό οφείλεται κυρίως στη σημαντική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και της διατροφής. Επιπλέον, η επίπτωση της νόσου παρουσιάζει σημαντικές γεωγραφικές διαφορές. Παγκόσμια, ο καρκίνος του στομάχου είναι πιο συχνός στην Ανατολική Ασία, Νότια Αμερική και Ανατολική Ευρώπη και λιγότερο συχνός στη Δυτική Ευρώπη. Η παρατηρούμενη διαφορά στη συχνότητα μεταξύ των ηπείρων και των χωρών οφείλεται κυρίως σε διαιτητικές διαφορές και σε γενετικούς παράγοντες. Όμως, παρόλο που παρατηρείται μείωση της επίπτωσης της νόσου δυστυχώς αυτή δεν συνοδεύεται από μείωση της θνησιμότητας, καθώς η πενταετής επιβίωση έχει ελάχιστα βελτιωθεί τα τελευταία 30 χρόνια, από το 15% στο 23%, εξαιτίας της διάγνωσης του γαστρικού καρκίνου σε προχωρημένο στάδιο και της έλλειψης αποτελεσματικών θεραπειών.
Ο γαστρικός καρκίνος είναι μια ετερογενής νόσος, χωρίς σαφή γενετικά μοντέλα ανάπτυξής του. Οι περισσότερες περιπτώσεις εμφανίζονται σποραδικά και μόνο το 8-10% συσχετίζεται με γενετική προδιάθεση. Η καρκινογένεση στον καρκίνο του στομάχου είναι μια μακροχρόνια πολυσταδιακή διαδικασία, την οποία επηρεάζουν πολυάριθμοι παράγοντες. Δύο από τους κυριότερους παράγοντες κινδύνου είναι η ύπαρξη του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού και οι διατροφικές συνήθειες. Το H.Pylori είναι ένα βακτήριο που εδράζεται στο στομάχι και προκαλεί χρόνια φλεγμονή και γαστρικά έλκη. Η χρόνια αυτή η φλεγμονή μπορεί να προκαλέσει ατροφική γαστρίτιδα, μεταπλασία και δυσπλασία, που θεωρούνται προκαρκινικές αλλοιώσεις και δυνητικά μπορούν να εξελιχθούν σε καρκίνο. Τα προκαρκινικά αυτά στάδια μπορούν να ανιχνευθούν έγκαιρα και να θεραπευτούν. Αν μείνουν χωρίς θεραπεία, το 1% των ασθενών με H.Pylori λοίμωξη ενδεχόμενα να αναπτύξει καρκίνο του στομάχου. Η μετάδοση γίνεται με το σίελο ή τα κόπρανα και είναι στενά συνδεδεμένη με τις κακές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ενώ η θεραπεία της περιλαμβάνει συνδυασμό αντιβιοτικών φαρμάκων.
Όσον αφορά στις διατροφικές συνήθειες, η κατανάλωση παστών, καπνιστών ή σε άλμη φαγητών αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης του καρκίνου του στομάχου. Η υψηλή διαιτητική πρόσληψη αλατιού αυξάνει τον κίνδυνο Η.pylori λοίμωξης και επιδεινώνει τη φλεγμονή στον βλεννογόνο του στομάχου. Αντίθετα η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, που περιέχουν βιταμίνες Α και C, έχει αποδειχθεί ότι προστατεύει σημαντικά από την ανάπτυξη καρκίνου του στομάχου. Το κάπνισμα αποτελεί ακόμα έναν επιβαρυντικό παράγοντα καθώς οι καπνιστές έχουν διπλάσια πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο στομάχου.
Εκτός όμως, από τους παράγοντες που μπορούν να τροποποιηθούν έτσι ώστε να μειώσουμε τις πιθανότητες αναπτυξής της νόσου, υπάρχουν και κληρονομικές καταστάσεις που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του στομάχου. Μία σπάνια κληρονομική μετάλλαξη στο γονίδιο που κωδικοποιεί τη πρωτεΐνη Ε cadherin, παρατηρείται στον οικογενή διάχυτο τύπο του αδενοκαρκινώματος. Κατά συνέπεια, άτομα με αυτή τη μετάλλαξη θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά. Επιπλέον, ο εντερικός τύπος του καρκίνου του στομάχου αναπτύσσεται σε ασθενείς με σύνδρομο συγγενούς καρκίνου παχέος εντέρου και στο σύνδρομο οικογενούς πολυποδίασης.
Τέλος, προηγούμενες χειρουργικές επεμβάσεις σε τμήματα του στομάχου λόγω πεπτικού έλκους, οι γαστρικοί πολύποδες-αδενώματα, η κακοήθης αναιμία, η ομάδα αίματος Α, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και η παχυσαρκία έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση καρκίνου του στομάχου χωρίς όμως να είναι σαφείς οι μηχανισμοί ανάπτυξης.
Ο καρκίνος του στομάχου, στα αρχικά στάδια δεν δημιουργεί συμπτώματα. Για το λόγο αυτό η ασθένεια βρίσκεται σε προχωρημένα στάδια κατά τη διάγνωση. Συμπτώματα τα οποία μπορεί να εμφανιστούν είναι: Κοιλιακή δυσφορία/άλγος, αίσθημα πληρότητας ακόμα και μετά από ένα μικρό γεύμα, οπισθοστερνικό καύσος, δυσπεψία, ερυγές, ναυτία ή/και έμετος (μπορεί να υπάρχει πρόσμιξη αίματος), ανορεξία και ανεξήγητη μεγάλη απώλεια βάρους. Επίσης σε προχωρημένα στάδια ο καρκίνος του στομάχου δίνει συμπτώματα και κλινικά σημεία από την επέκτασή του σε άλλα όργανα, όπως π.χ απόφραξη του εντέρου και ίκτερος. Την υποψία για ύπαρξη της νόσου θέτει ο γιατρός από το ιστορικό που θα του αναφέρει ο ασθενής και από τα αποτελέσματα της κλινικής εξέτασης που θα πραγματοποιήσει. Την υποψία θα ενισχύσουν μία σειρά από εξετάσεις όπως η ενδοσκόπηση, η αξονική ή μαγνητική τομογραφία, ο βιοχημικός/αιματολογικός έλεγχος, οι καρκινικοί δείκτες ενώ τη διάγνωση θα επιβεβαιώσει η βιοψία.
Μετά την επιβεβαίωση της ύπαρξης καρκίνου του στομάχου, ο σχεδιασμός της ενδεδειγμένης θεραπείας πρέπει να καθορίζεται από μια διεπιστημονική ομάδα ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων που αποτελεί το ογκολογικό συμβούλιο. Αυτό περιλαμβάνει έναν παθολόγο-ογκολόγο, έναν χειρουργό-ογκολόγο, έναν ακτινοθεραπευτή-ογκολόγο, έναν γαστρεντερολόγο, έναν ακτινολόγο και έναν παθολογοανατόμο. Οι γιατροί χρησιμοποιούν το σύστημα σταδιοποίησης ΤΝΜ για να εκτιμήσουν την έκταση της νόσου και να καθορίσουν τη πρόγνωση του ασθενούς. Ο συνδυασμός του μεγέθους του όγκου και της διήθησης των παρακείμενων ιστών (Τ), η διήθηση λεμφαδένων (Ν) και η ύπαρξη μεταστάσεων ή επέκταση του καρκίνου σε άλλα όργανα του σώματος (Μ) θα ταξινομήσουν τον καρκίνο σε ένα από τα τέσσερα στάδια. Όσο πιο πρώιμο είναι το στάδιο τόσο καλύτερη είναι η πρόγνωση.
Η κύρια αντιμετώπιση της νόσου είναι η χειρουργική εξαίρεση της νόσου κατά την οποία αφαιρούνται τμήμα του στομάχου(ή και ολόκληρος ο στόμαχος) και οι λεμφαδένες γύρω από αυτόν. Όσοι περισσότεροι λεμφαδένες βρεθούν διηθημένοι, τόσο δυσμενέστερη είναι η πρόγνωση των ασθενών. Μετά το χειρουργείο, η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία έρχονται να συμπληρώσουν τη θεραπευτική αγωγή του ασθενούς. Δυστυχώς, όμως, η πρόγνωση του καρκίνου του στομάχου δεν έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια. Η καθυστερημένη προσέλευση στο γιατρό, αλλά και βιολογικοί παράγοντες του ίδιου του όγκου αποτελούν τις αιτίες γι’ αυτή την εξέλιξη.
Παρόλη τη δυσμενή πρόγνωση και τη μεγάλη θνησιμότητα του καρκίνου του στομάχου φαίνεται πως υπάρχουν τρόποι να βελτιώσουμε την επίπτωση του, ή να οδηγούμαστε στην έγκαιρη διάγνωση. Η εφαρμογή ευρέων πληθυσμιακών ελέγχων (screening) για την ανακάλυψη του καρκίνου σε πρώιμα στάδια έχει δώσει θετικά αποτελέσματα, όταν εφαρμόζεται σε περιοχές με αυξημένη συχνότητα όπως η Ιαπωνία. Ως μέσο εξέτασης του πληθυσμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ακτινογραφία του στομάχου μετά τη λήψη βαριούχου γεύματος ή η γαστροσκόπηση. Με τα προγράμματα screening αυξήθηκε το ποσοστό των ατόμων στους οποίους η νόσος διαγιγνώσκεται στις πολύ αρχικές μορφές της, ως πρώιμος γαστρικός καρκίνος (early gastric cancer), ο οποίος είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό ιάσιμος μετά από χειρουργική θεραπεία. Επιπλέον, η αλλαγή στον τρόπο ζωής φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσει να μειωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης του καρκίνου του στομάχου. Πρακτικά μέτρα που μπορούμε να λάβουμε είναι:η αποφυγή κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων παστών και τουρσιών, καπνιστών και αλμυρών φαγητών, η κατανάλωση φρέσκων φρούτων, λαχανικών και χόρτων, ο μετριασμός του καπνίσματος και του οινοπνεύματος και η τακτική γυμναστική.
Συμπερασματικά λοιπόν, η βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών διαβίωσης, τα προγράμματα screening αλλά και οι συνεχόμενες εξελίξεις στο χώρο της ογκολογίας μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της θνησιμότητας του καρκίνου του στομάχου που αποτελεί έναν αθόρυβο αλλά επικίνδυνο εχθρό.
Από την Ειρήνη Μπιζιώτα, Παθολόγο Ογκολόγο, Ογκολογική Κλινική Τμήματος Ιατρικής, Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
