Η βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ γιατρών-ασθενών μέσα από τη δική τους οπτική

Η βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ γιατρών-ασθενών μέσα από τη δική τους οπτική

Μήτση Χ.¹, Τζιντζηροπούλου Φ.¹, Λέκα Ε.¹, Λίβα Δ.¹

¹ Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής»

Το Φεβρουάριο 2017 ο Πανελλήνιος Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού, «Άλμα Ζωής» διεξήγαγε ένα workshop μεταξύ γιατρών και ασθενών με θέμα την βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των δύο. Με αφορμή αυτή τη διοργάνωση, σας παρουσιάζουμε το παρακάτω άρθρο για το workhsop και τα αποτελέσματα του.

Περίληψη

Η επικοινωνία γιατρού ασθενούς έχει φανεί ότι είναι εξαιρετικά σημαντική για τη συμμόρφωσή του ασθενούς στη θεραπεία. 15 γιατροί και 16 ασθενείς εργάστηκαν σε ξεχωριστές και μεικτές ομάδες εργασίας πάνω σε θέματα που αφορούν στις ανάγκες τους, στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στην επικοινωνία και τις λύσεις και τα βήματα που χρειάζεται από κοινού να κάνουν για τη βελτίωση της σχέσης τους στην ελληνική πραγματικότητα. Η ανάγκη για κοινό μέτωπο με στόχο την άσκηση πίεσης για τη βελτίωση των συνθηκών υγείας, η ανάπτυξη εκπαιδευτικού πλαισίου για τις δεξιότητες επικοινωνίας και η εκπαίδευση των ασθενών για τους τρόπους προσέγγισης των γιατρών είναι μερικά από τα πολύ ουσιώδη αποτελέσματα, που προέκυψαν από την κοινή εργασία και τον προβληματισμό των δύο ομάδων.

Εισαγωγή

H σημασία και η επίδραση της σχέσης ασθενούς- γιατρού στην ποιότητα ζωής των ασθενών έχει αναγνωριστεί ιδιαίτερα στη βιβλιογραφία (Michie et al., 2003; Ong et al., 2000;). Tα οφέλη  από την αποτελεσματική επικοινωνία ασθενούς – γιατρού συμπεριλαμβάνουν τη ρύθμιση συναισθημάτων των ασθενών, την παροχή βοήθειας στην κατανόηση των ιατρικών πληροφοριών, την αναγνώριση των αναγκών, την αυξημένη συμμόρφωση στη θεραπεία και στις ιατρικές οδηγίες, την παροχή χρήσιμων πληροφοριών με αποτέλεσμα τη σωστή διάγνωση, τη μείωση παραπόνων και τη μείωση της πιθανότητας εργασιακού stress και burnout (Fong Ha et al., 2010). Παρόλα αυτά μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει ένα σαφές περιεγραμμένο πλαίσιο συμφωνίας σχετικά με το τι περιλαμβάνει η αποτελεσματική επικοινωνία γιατρού-ασθενούς (Ishikawa et al., 2013). Γενικές οδηγίες περιλαμβάνουν στοιχεία όπως η ανταλλαγή των πληροφοριών, η υποστήριξη της αυτοδιαχείρισης των ασθενών, η διαχείριση της αβεβαιότητας και των αρνητικών συναισθημάτων, η συμμετοχή του ασθενούς στη λήψη απόφασης (Zolnierek et al. 2009). Στην ελληνική πραγματικότητα με τις ποικίλες και πολλαπλές δυσκολίες που αφορούν στο σύστημα υγείας και την εφαρμογή της επιστήμης της ιατρικής, πολλά από τα παραπάνω προτεινόμενα βήματα εφαρμόζονται εξαιρετικά δύσκολα λόγω των τοπικών δυσκολιών. Συγκεκριμένα το 5,6% των ασθενών με καρκίνο του μαστού σε πρόσφατη μελέτη αναφέρει έντονα εμπόδια στην επαφή τους με το γιατρό, ενώ το 11,6% θεωρεί ότι ο γιατρός τους δεν τους εξήγησε επαρκώς την κατάσταση της υγείας τους(Αθανασάκης, 2015).

Για τους λόγους αυτούς το «Άλμα Ζωής» διοργάνωσε ένα workshop εργασίας μεταξύ γιατρών και ασθενών με θέμα τη βελτίωση της συνεργασίας τους. Βασικοί στόχοι του workshop  αποτέλεσαν η συζήτηση των αναγκών τόσο των ασθενών όσο και των γιατρών για μία καλύτερη συνεργασία μεταξύ τους, η  συζήτηση των εμποδίων που παρεμβαίνουν στη συνεργασία των δύο και η εξεύρεση τρόπων αντιμετώπισης, έτσι ώστε οι δύο πλευρές να συνεργαστούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυξάνοντας τα οφέλη της μεταξύ τους συνεργασίας.

Μεθοδολογία

15 γιατροί από 3 ειδικότητες (χειρουργοί μαστού, ογκολόγοι και ακτινοθεραπευτές) από δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία και 16 ασθενείς με καρκίνο μαστού σε διάφορες φάσεις της ασθένειας, κλήθηκαν να συμμετέχουν σε ομάδα εργασίας γιατρών / ασθενών αλλά και μεικτών ομάδων εργασίας. Στην πρώτη φάση του workshop οι δύο ομάδες εργάστηκαν ξεχωριστά στα ερωτήματα «Ποιες είναι οι ανάγκες στην επικοινωνία και ποια  είναι τα εμπόδια», ενώ στη δεύτερη φάση του προγράμματος όλοι οι εκπρόσωποι εργάστηκαν σε μεικτές ομάδες εργασίας πάνω στα           ερωτήματα «Ποιες είναι οι λύσεις και τα βήματα που χρειάζεται να γίνουν για τη βελτίωση της επικοινωνίας». Κατά τη διάρκεια της συζήτησης σε κάθε ομάδα υπήρχε συντονιστής  συζήτησης και  καταγράφονταν όλες οι ιδέες οι οποίες και τέθηκαν σε ψηφοφορία.

Αποτελέσματα

Από τις εργασίες σε μεμονωμένες και έπειτα σε μεικτές ομάδες, οι συμμετέχοντες κατέληξαν μετά από ψήφιση στις πιο σημαντικές θέσεις σχετικά με τις ανάγκες, τα εμπόδια και τις κοινές λύσεις για την επικοινωνία τους.

Οι ανάγκες των ασθενών περιλαμβάνουν την ενημέρωση για θέματα σχετικά με τη διαχείριση της ασθένειας, τις θεραπείες, τις παρενέργειες και τους τρόπους αντιμετώπισής τους, καθώς και τη διασφάλιση της λειτουργικότητας και την ποιότητα ζωής  (γονιμότητα, οστεοπόρωση, σεξουαλικότητα, γονιδιακός έλεγχος, εναλλακτικές θεραπείες κ.α.). Επιπλέον, οι ασθενείς κρίνουν απαραίτητη τη λειτουργία διεπιστημονικής ομάδας για την ολιστική αντιμετώπιση της ασθενούς, στην οποία μάλιστα επιθυμούν άμεση πρόσβαση. Βασική ανάγκη τους αποτελεί, επίσης, η αντιμετώπισή τους από τους γιατρούς ως πρόσωπα με πολλαπλές και εξατομικευμένες ανάγκες και όχι μόνο ως ιατρικά περιστατικά. Τέλος, σημαντική αναγνωρίζεται η ανάγκη για συμμετοχή τους στις αποφάσεις για τη θεραπευτική πορεία ως ισότιμα μέλη της θεραπευτικής σχέσης με το γιατρό, αλλά και η δυνατότητα για δεύτερη ιατρική γνώμη.

Αντίστοιχα, η ομάδα των γιατρών κατέληξε ότι οι σημαντικότερες ανάγκες περιλαμβάνουν την ειλικρίνεια από τις ασθενείς για συννοσηρότητα, άλλες ιατρικές γνώμες ή άλλες θεραπείες που λαμβάνουν ή που έχουν λάβει (π.χ. εναλλακτικές θεραπείες), το σεβασμό στο χρόνο και την ιδιωτικότητα του γιατρού, την εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του γιατρού, την κατανόηση από την πλευρά της ασθενούς, της σημασίας που έχει η λήψη μίας κοινής απόφασης για τη θεραπευτική πορεία και της συμμετοχής της ασθενούς στις αποφάσεις, αλλά και τις ρεαλιστικές προσδοκίες από την πλευρά των ασθενών.

Όσον αφορά τα εμπόδια που οι ασθενείς αντιμετωπίζουν ως τα πιο σημαντικά, είναι οι ελλιπείς δεξιότητες επικοινωνίας των γιατρών και η έλλειψη εκπαίδευσης για την αποτελεσματική προσέγγιση του ασθενούς (ανακοίνωση δυσάρεστων νέων, ενημέρωση για τη θεραπευτική προοπτική, ευγένεια, ενσυναίσθηση κτλ, η ελλιπής ενημέρωση των ασθενών για τα ιατρικά δεδομένα, τις παρενέργειες των θεραπειών και την αντιμετώπισή τους καθώς και για το πλάνο των θεραπειών και η έλλειψη χρόνου του γιατρού.

Από την πλευρά των γιατρών, τα εμπόδια που εντοπίζουν στην επικοινωνία τους με τις ασθενείς περιλαμβάνουν την έλλειψη χρόνου  σε συνάρτηση με τον αυξημένο αριθμό ασθενών, την έλλειψη οργανωμένων/πιστοποιημένων μονάδων μαστού, τη συγχυτική εμπλοκή των συγγενών των ασθενών, τις προκαταλήψεις των ασθενών από προηγούμενες  αρνητικές εμπειρίες και βιώματά τους, το Ιατρικό shopping που προκύπτει από την ανάγκη των ασθενών για δεύτερη  γνώμη, τη διαστρεβλωμένη  άποψη της ασθενούς που βασίζεται σε ημιμάθεια και ελλιπείς πληροφορίες, την έλλειψη θεσμού οικογενειακού γιατρού  και την έλλειψη  συνεργασίας  με άλλες ιατρικές ειδικότητες.

Οι λύσεις και τα κοινά βήματα προς βελτίωση της επικοινωνίας ιατρών – ασθενών τα οποία προτείνουν από κοινού οι δύο πλευρές είναι η λειτουργία Πιστοποιημένων Μονάδων Μαστού βάσει των διεθνών προδιαγραφών με τη λειτουργία διεπιστημονικών Ογκολογικών Συμβουλίων, η προώθηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης ιατρού – ασθενούς, αποτελεσματικής επικοινωνίας και επωφελούς συνεργασίας, η διάθεση επαρκούς χρόνου κατά την πρώτη επαφή του ασθενούς με τον θεράποντα ιατρό. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες προτείνουν τη δημιουργία συμμαχίας ασθενών και ιατρών με στόχο τη διεκδίκηση και την άσκηση πίεσης προς την Κυβέρνηση,  την οργανωμένη αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης των ασθενών από μη αξιόπιστες πηγές, όπως πχ το διαδίκτυο, τον έλεγχο ποιότητας των υπηρεσιών υγείας και την κινητοποίηση των συλλόγων ασθενών με στόχο την αύξηση των χρόνων των ιατρικών ραντεβού.

Συμπεράσματα- Επίλογος

Η διαδικασία συζήτησης μεταξύ γιατρών και ασθενών με θέματα που αφορούν στην βελτίωση της μεταξύ τους επικοινωνίας, αποτελεί το πρώτο βήμα στην καλυτέρευση της σχέσης τους κι έχει θετικά αποτελέσματα και για τους δύο. Τα χρήσιμα αποτελέσματα από το 1ο workshop μπορούν να αποτελέσουν εφαλτήριο για μια σειρά ενεργειών με στόχο την επίτευξη αυτής της βελτίωσης   λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο λειτουργίας του ελληνικού συστήματος υγείας.

Περιορισμό της παρούσας δράσης αποτέλεσε το γεγονός ότι οι εκπρόσωποι των ασθενών ήταν μέλη του Πανελλήνιου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής», κάτι που τις έκανε εξοικειωμένες και ενήμερες με το θέμα και είχαν υψηλό επίπεδο συμμετοχής/κατανόησης και ενασχόλησης με θέματα διεκδίκησης. Το συγκεκριμένο workshop αποτέλεσε μία πρώτη, γενική προσέγγιση του συγκεκριμένου θέματος από το Σύλλογο « Άλμα Ζωής» κι έτσι στο μέλλον θα ήταν χρήσιμη η μελέτη πιο στοχευμένων  και εντοπισμένων πτυχών της σχέσης γιατρού –ασθενούς.

Ευχαριστίες

Ευχαριστούμε τους συμμετέχοντες εκπροσώπους ασθενών και τους γιατρούς που εργάστηκαν για το 1o Workshop Ασθενών-Γιατρών. Χειρουργοί μαστού: Ιγνατιάδου Eλευθερία, Κοντός Μιχάλης, Μαντάς Δημήτρης, Πεσματζόγλου Γρηγόρης, Φαλιάκου Ελένη, Χαρλαύτης Αντώνης, Χατζόπουλος Κων/νος. Παθολόγοι-Ογκολόγοι: Κεντεποζίδης Νίκος, Μπαρμπούνης Βασίλης, Πανόπουλος Χρήστος, Σαλούστρος Μανώλης, Σταυρίδη Φλώρα, Χριστοδούλου Χρίστος Ψυρρή Αμάντα,  Ακτινοθεραπευτές: Κουλουλίας Βασίλης.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Zolnierek, , DiMatteo M. (2009). Physician communication and patient adherence to treatment: A meta-analysis. Medical Care 47: 826–834
2. Fong Ha J.,Longnecker N. (2010). Doctor –Patient communication: A review. Ochsner J. 10(1): 38–43.
3. Michie S, Miles J, Weinman J (2003) Patient-centredness in chronic illness: What is it and does it matter? Patient Education and Counseling 51: 197–206.
4. Ong L.M.L., . Visser, M.R.M.,  Lammes, de Haes., J.(2000) Doctor–Patient communication and cancer patients’ quality of life and satisfaction.  Patient Education and Counseling 41 (2000) 145–156
5. Ιshikawa H, Hashimoto H, Kiuchi T (2013) The evolving concept of “patient-centeredness” in patient–physician communication research. Social Science & Medicine 96:147–153.
6. Αθανασάκης, Ζαβρας, Καραμππλη, Μυλωνά, Παβη, Τσιάντου ΕΣΔΥ (2015). Το ταξίδι των ασθενών με Καρκίνο του μαστού στην Ελλάδα. Αθήνα